اشعار هوشنگ ابتهاج

هوشنگ ابتهاج در 29 اسفند ۱۳۰۶ در رشت متولد شد و پدرش آقاخان ابتهاج از مردان سرشناس رشت و مدتی رئیس بیمارستان پورسینای این شهر بود. هوشنگ ابتهاج در جوانی دلباخته دختری ارمنی به نام گالیا شد که در رشت ساکن بود و این عشق دوران جوانی دست مایه اشعار عاشقانه‌ای شد که در آن ایام سرود . او در آغاز از شاگردان و پیروان نیما بود ، اما به راه دیگر رفت و غزل سرود . وی را در غزلسرایی بعد از حافظ بهترین غزلسرا می‌‌دانند . سایه در سال 1325 مجموعه «نخستین نغمه‌ها» را ، که شامل اشعاری به شیوه کهن است ، منتشر کرد .«سراب» نخستین مجموعه او به اسلوب جدید است ، اما قالب همان چهارپاره است با مضمونی از نوع تغزل و بیان احساسات و عواطف فردی ؛ عواطفی واقعی و طبیعی . مجموعه «سیاه مشق» ، با آنکه پس از «سراب» منتشر شد ، شعرهای سالهای 25 تا 29 شاعر را دربرمی‌گیرد . در این مجموعه ، سایه تعدادی از غزلهای خود را چاپ کرد و توانایی خویش را در سرودن غزل نشان داد تا آنجا که می‌توان گفت تعدادی از غزلهای او از بهترین غزلهای این دوران به شمار می‌رود. سایه در مجموعه‌های بعدی ، اشعار عاشقانه را رها کرد و با مردم همگام شد. مجموعه«شبگیر» پاسخ‌گوی این اندیشه تازه اوست که در این رابطه اشعار اجتماعی باارزشی پدید می‌آورد . مجموعه «چند برگ از یلدا» راه روشن و تازه‌ای در شعر معاصر گشود. وی علاوه بر شاعری موسیقی‌شناسی برجسته در زمینه موسیقی ایرانی است و مدتی مسئول برنامه گل‌ها در رادیوی ایران بود و تعدادی از غزل‌های او توسط خوانندگان ترانه اجرا شده است. او هم اکنون در آلمان زندگی می‌کند .

درین سرای بی کسی اگر سری در آمدی 
 هزار کاروان دل ز هر دری در آمدی 
 ز بس که بال زد دلم به سینه در هوای تو 
 اگر دهان گشودمی کبوتری در آمدی 
 سماع سرد بی غمان خمار ما نمی برد 
 به سان شعله کاشکی قلندری در آمدی 
خوشا هوای آن حریف و آه آتشین او 
 که هر نفس ز سینه اش سمندری در آمدی 
 یکی نبود ازین میان که تیر بر هدف زند 
دریغ اگر کمان کشی دلاوری در آمدی 
 اگر به قصد خون من نبود دست غم چرا 
 از آستین عشق او چون خنجری در آمدی 
 فروخلید در دلم غمی که نیست مرهمش 
اگر نه خار او بدی به نشتری در آمدی 
 شب سیاه اینه ز عکس آرزو تهی ست
چه بودی ار پری رخی ز چادری در آمدی 
 سرشک سایه یاوه شد درین کویر سوخته 
 اگر زمانه خواستی چه گوهری در آمدی

هوشنگ ابتهاج (سایه)

به کویت با دل شاد آمدم با چشم تر رفتم 
 به دل امید درمان داشتم درمانده تر رفتم 
تو کوته دستی ام می خواستی ورنه من مسکین 
 به راه عشق اگر از پا در افتادم به سر رفتم 
نیامد دامن وصلت به دستم هر چه کوشیدم 
ز کویت عاقبت با دامنی خون جگر رفتم 
حریفان هر یک آوردند از سودای خود سودی 
 زیان آورده من بودم که دنبال هنر رفتم 
 ندانستم که تو کی آمدی ای دوست کی رفتی 
 به من تا مژده آوردند من از خود به در رفتم 
 مرا آزردی و گفتم که خواهم رفت از کویت 
بلی رفتم ولی هر جا که رفتم دربدر رفتم 
به پایت ریختم اشکی و رفتم در گذر از من 
 ازین ره بر نمی گردم که چون شمع سحر رفتم 
 تو رشک آفتابی کی به دست سایه می ایی
دریغا آخر از کوی تو با غم همسفر رفتم

هوشنگ ابتهاج (سایه)

فریاد که از عمر جهان هر نفسی رفت 
 دیدیم کزین جمع پرکنده کسی رفت 
 شادی مکن از زادن و شیون مکن از مرگ 
زین گونه بسی آمد و زین گونه بسی رفت 
 آن طفل که چو پیر ازین قافله درماند 
 وان پیر که چون طفل به بانگ جرسی رفت 
از پیش و پس قافله ی عمر میدنیش 
گه پیشروی پی شد و گه باز پسی رفت 
 ما همچو خسی بر سر دریای وجودیم 
 دریاست چه سنجد که بر این موج خسی رفت 
 رفتی و فراموش شدی از دل دنیا 
 چون ناله ی مرغی که ز یاد قفسی رفت 
رفتی و غم آمد به سر جای تو ای داد 
 بیدادگری آمد و فریادرسی رفت 
 این عمر سبک سایه ی ما بسته به آهی ست 
 دودی ز سر شمع پرید و نفسی رفت

هوشنگ ابتهاج (سایه)

دلم گرفته خدا را تو دلگشایی کن 
 من آمدم به امیدت تو هم خدایی کن 
 به بوی دلکش زلفت که این گره بگشای 
 دل گرفته ی ما بین و دلگشایی کن 
 دلی چو اینه دارم نهاده بر سر دست 
 ببین به گوشه ی چشمی و خودنمایی کن
ز روزگار میاموز بی وفایی را 
 خدای را که دگر ترک بی وفایی کن 
 بلای کینه ی دشمن کشیده ام ای دوست 
 تو نیز با دل من طاقت آزمایی کن 
 شکایت شب هجران که می تواند گت 
 حکایت دل ما با نی کسایی کن 
بگو به حضرت استاد ما به یاد توایم 
تو نیز یادی از آن عهد آشنایی کن 
 نوای مجلس عشاق نغمه ی دل ماست 
 بیا و با غزل سایه همنوایی کن

هوشنگ ابتهاج (سایه)

شب های ملال آور پاییز است 
 هنگام غزل های غم انگیز است 
 گویی همه غم های جهان امشب 
 در زاری این بارش یکریز است 
ای مرغ سحر ناله به دل بشکن 
 هنگامه ی آواز شباویز است 
 دورست ازین باغ خزان خورده 
 آن باد فرح بخش که گلبیز است 
 ساقی سبک آن رطل گران پیش آر 
 کاین عمر گران مایه سبک خیز است 
خکستر خاموش مبین ما را 
 باز آ که هنوز آتش ما تیز است 
 این دست که در گردن ما کردند 
 هش دار که با دشنه ی خونریز است 
 برخیز و بزن بر دف رسوایی
 فسقی که در این پرده ی پرهیز است 
 سهل است که با سایه نیامیزند 
ماییم و همین غم که خوش آمیز است

هوشنگ ابتهاج (سایه)

امروز نه آغاز و نه انجام جهان است 
 ای بس غم و شادی که پس پرده نهان است 
 گر مرد رهی غم مخور از دوری و دیری 
 دانی که رسیدن هنر گام زمان است 
 تو رهرو دیرینه ی سر منزل عشقی
 بنگر که ز خون تو به هر گام نشان است 
 آبی که بر آسود زمینش بخورد زود 
 دریا شود آن رود که پیوسته روان است 
 باشد که یکی هم به نشانی بنشیند 
 بس تیر که در چله ی این کهنه کمان است 
 از روی تو دل کندنم آموخت زمانه 
 این دیده از آن روست که خونابه فشان است 
دردا و دریغا که در این بازی خونین 
 بازیچه ی ایام دل آدمیان است 
 دل بر گذر قافله ی لاله و گل داشت 
 این دشت که پامال سواران خزان است 
 روزی که بجنبد نفس باد بهاری 
 بینی که گل و سبزه کران تا به کران است 
 ای کوه تو فریاد من امروز شنیدی 
 دردی ست درین سینه که همزاد جهان است 
 از داد و داد آن همه گفتند و نکردند 
 یارب چه قدر فاصله ی دست و زبان است 
خون می چکد از دیده در این کنج صبوری 
 این صبر که من می کنم افشردن جان است 
 از راه مرو سایه که آن گوهر مقصود 
گنجی ست که اندر قدم راهروان است

هوشنگ ابتهاج (سایه)

بگردید ، بگردید ، درین خانه بگردید 
 دیرن خانه غریبند ، غریبانه بگردید 
یکی مرغ چمن بود که جفت دل من بود 
 جهان لانه ی او نیست پی لانه بگردید 
 یکی ساقی مست است پس پرده نشسته ست 
 قدح پیش فرستاد که مستانه بگردید 
 یکی لذت مستی ست ، نهان زیر لب کیست ؟
 ازین دست بدان دست چو پیمانه بگردید 
 یکی مرغ غریب است که باغ دل من خورد 
 به دامش نتوان یافت ، پی دانه بگردید 
 نسیم نفس دوست به من خورد و چه خوشبوست 
 همین جاست ، همین جاس ، همه خانه بگردید 
 نوایی نشنیده ست که از خویش رمیده ست 
 به غوغاش مخوانید ، خموشانه بگردید 
سرشکی که بر آن خک فشاندیم بن تک 
 در این جوش شراب است ، به خمخانه بگردید 
 چه شیرین و چه خوشبوست ، کجا خوابگه اوست ؟
 پی آن گل پر نوش چو پروانه بگردید 
 بر آن عق بخندید که عشقش نپسندید 
 در این حلقه ی زنجیر چو دیوانه بگردید 
 درین کنج غم آباد نشانش نتوان دید 
 اگر طالب گنجید به ویرانه بگردید 
 کلید در امید اگر هست شمایید 
 درین قفل کهن سنگ چچو دندانه بگردید 
 رخ از سایه نهفته ست ، به افسون که خفته ست ؟
 به خوابش نتوان دید ، به افسانه بگردید 
 تن او به تنم خورد ، مرا برد ، مرا برد 
 گرم باز نیاورد ، به شکرانه بگردید

هوشنگ ابتهاج (سایه)

شبی رسید که در آرزوی صبح امید 
 هزار عمر دگر باید انتظار کشید 
 در آسمان سحر ایستاده بود گمان 
 سیاه کرد مرا آسمان بی خورشید 
هزار سال ز من دور شدستاره ی صبح 
ببین کزین شب طلمت جهان چه خواهد دید 
 دریغ جان فرورفتگان این دریا 
 که رفت در سر سودای صید مروارید 
 نبود در صدفی آن گوهر که می جستیم 
صفای اشک تو باد ای خراب گنج امید 
ندانم آن که دل و دین ما به سودا داد 
 بهای آن چه گرفت و به جای آن چه خرید 
 سیاه دستی آنساقی منافق بین 
 که زهر ریخت به جام کسان به جای نبید 
 سزاست گر برود رود خون ز سینه ی دوست 
 که برق دشنه ی دشمن ندید و دست پلید 
 چه نقش باختی ای روزگار رنگ آمیز
 که این سپید سیه گشت و آن سیاه سپید 
 کجاست آن که دگر ره صلای عشق زند 
که جان ماست گروگان آن نوا و نوید 
بیا که طبع جهان ناگزیر این عشق است 
به جادویی نتوان کشت آتش جاوید 
 روان سیاه که ایینه دار خورشید است 
 ببین که از شب عمرش سپیده ای ندمید

هوشنگ ابتهاج (سایه)

حکایت از چه کنم سینه سینه درد اینجاست 
 هزار شعله ی سوزان و آه سرد اینجاست 
 نگاه کن که ز هر بیشه در قفس شیری ست 
 بلوچ و کرد و لر و ترک و گیله مرد اینجاست 
 بیا که مسئله بودن و نبودن نیست 
 حدیث عهد و وفا می رود نبرد اینجاست 
 بهار آن سوی دیوار ماند و یاد خوشش 
 هنوز با غم این برگ های زرد اینجاست
به روزگار شبی بی سحر نخواهد ماند 
 چو چشم باز کنی صبح شب نورد اینجاست 
جدایی از زن و فرزند سایه جان ! سهل است 
 تو را ز خویش جدا می کنند ، درد اینجاست

هوشنگ ابتهاج (سایه)

برخیز که غیر از تو مرا دادرسی نیست

گویی همه خوابند ، کسی را به کسی نیست

آزادی و پرواز از آن خاک به این خاک

جز رنج سفر از قفسی تا قفسی نیست

این قافله از قافله سالار خراب است

اینجا خبر از پیش رو و باز پسی نیست

تا آئینه رفتم که بگیرم خبر از خویش

دیدم که در آن آئینه هم جز تو کسی نیست

من در پی خویشم ، به تو بر می خورم اما

آن سان شده ام گم که به من دسترسی نیست

آن کهنه درختم که تنم زخمی برف است

حیثیت این باغ منم ، خار و خسی نیست

امروز که محتاج توام ، جای تو خالیست

فردا که می آیی به سراغم نفسی نیست

در عشق خوشا مرگ که این بودن ناب است

وقتی همه ی بودن ما جز هوسی نیست

هوشنگ ابتهاج (سایه)

زندگی زیباست ای زیبا پسند

زنده اندیشان به زیبایی رسند

 آنقدر زیباست این بی بازگشت

 کز برایش میتوان از جان گذشت

 مردن عاشق نمی میراندش

 در چراغ تازه می گیراندش

باغها را گرچه دیوارو در است

 از هواشان راه با یکدیگر است

شاخه ها را از جدایی گر غم است

ریشه هاشان دست در دست هم است

هوشنگ ابتهاج

امشب به قصه دل من گوش می‌کنی

فردا مرا چو قصه فراموش می‌کنی

این دُر همیشه در صدف روزگار نیست

می‌گویمت، ولی تو کجا گوش می‌کنی

هوشنگ ابتهاج

آن که مست آمد و دستی به دل ما زد و رفت

در این خانه ندانم به چه سودا زد و رفت

 خواست تنهایی ما را به رخ ما بکشد  

تنه ای بر در این خانه ی تنها زد و رفت

 دل تنگش سر گل چیدن ازین باغ نداشت 

قدمی چند به آهنگ تماشا زد و رفت

مرغ دریا خبر از یک شب توفانی داشت 

گشت و فریاد کشان بال به دریا زد و رفت

 چه هوایی به سرش بود که با دست تهی 

پشت پا بر هوس دولت دنیا زد و رفت

 بس که اوضاع جهان در هم و ناموزون دید 

قلم نسخ برین خط چلیپا زد و رفت

 دل خورشیدی اش از ظلمت ما گشت ملول

چون شفق بال به بام شب یلدا زد و رفت

 همنوای دل من بود به تنگام قفس 

ناله ای در غم مرغان هم آوا زد و رفت

هوشنگ ابتهاج (سایه)

نشود فاش کسی آنچه میان من و تست

تا اشارات نظر، نامه رسان من و تست

گوش کن با لب خاموش سخن میگویم

پاسخم گو به نگاهی که زبان من و تست

روزگاری شد و کس مرد ره عشق ندید

حالیا چشم جهانی نگران من و تست

گرچه در خلوت راز دل ما کس نرسید

همه جا زمزمه عشق نهان من و توست

گو بهار دل و جان باش و خزان باش ، ار نه

ای بسا باغ و بهاران که خزان من و تست

این همه قصه فردوس و تمنای بهشت

گفتگویی و خیالی ز جهان من و تست

نقش ما گو ننگارند به دیباچه عقل

هرکجا نامه عشق است نشان من و تست

سایه ز آتشکده ماست فروغ مه و مهر

وه ازین آتش روشن که به جان من و تست

هوشنگ ابتهاج (سایه)

با صدای بانو شکیلا